Millî Mücadele sırasında uğradığımız açık ve gizli güçlükler
üzerinde köklü bir fikir verebilecek ve gelecek kuşaklara ibret ve
ders olacak nitelikteki sözkonusu belgeleri, olduğu gibi
bilgilerinize sunmayı uygun buluyorum. Bu belgeler, İngiliz Muhipler
Cemiyeti'nin sözde başkanı olarak tanınmış bulunan Sait Molla'nın
Mister Frew adındaki rahibe gönderdiği mektupların kopyalarıdır.
Efendiler, bu mektupların suretlerinin alındığını hisseden Sait
Molla'nın, Türkçe İstanbul gazetesinin 8 Kasım 1919 tarihli
nüshasında bu mektuplardan söz ederek uzun ve sert bir dille kaleme
alınmış bir tekzip yayınlamış olmasına rağmen, gerçekler inkâr
edilemez. Bu mektupların suretleri, Sait Molla'nın evinden ve
mektupların müsveddelerinin yazılı bulunduğu bir defterden aynen
alınmıştır. Bu durum bir yana, mektupların içindekiler, memlekette
kendini gösteren durumlar ve olaylarla ve ayrıca, ne oldukları
ortaya çıkan bazı şahıslarla tam bir uygunluk göstermektedir. Şimdi
müsaade buyurursanız bu mektupları tarih sırasıyla arz edeyim :
--------------------------------------------------------------------------------
Birinci Mektup
Aziz dostum,
Verilen iki bin lirayı Adapazarı'nda Hikmet Bey'e gönderdim. Oradaki
işlerimiz pek yolunda gidiyor. Birkaç gün sonra verimli sonuçlarını
elde edeceğiz. Şimdi aldığım şu bilgileri, şu pusulamla acele olarak
size müjdelemek istedim. Yann sabah kendim gelip etraflı bilgi
vereceğim.
Kuva-yı Milliye taraftarlarının Fransa'ya büyük bir eğilim
gösterdiklerini ve General Franchet d'Esperey'nin Sıvas'a gönderdiği
subayların, Mustafa Kemal Paşa ile görüşerek İngiliz Hükûmeti
aleyhinde bazı kararlar aldıklarını Ankara'daki "N.B.D. 285/3"
adamımız bize özel olarak bir kurye ile gönderdiği mektupta
bildiriyor. "D.B.K. 91/3" her ne kadar derneğimiz üyesi ise de,
bende, bu zatın Fransızlara casusluk ettiği ve sizin bu örgüte
başkanlık ettiğinizi etrafa yaymış olduğu kanaatı uyanmıştır. Bu
konu üzerinde de zâtıalîlerinin görüşlerine ve yüksek güvenlerine
aykırı olarak söyleyeceklerimle, şimdiye kadar o zata güvenmekle
yapmış olduğunuz, hatâyı ortaya koymuş olacağım. Dün sabah Adil
Bey'le birlikte Damat Ferit Paşa Hazretleri'ni ziyaret ettim. Biraz
daha sabretmeleri ve beklemeleri gereğini tarafınızdan kendilerine
bildirdim. Paşa Hazretleri, cevap olarak size teşekkür etmekle
birlikte, Kuva-yı Milliye'nin Anadolu'da tamamen kök saldığını, buna
karşı bir hareketle başındaki mel'unlar tepelendirilmedikçe,
kendilerinîn iktidar mevkiine gelemeyeceklerini Zâtışâhâne'nin de
tasvibine sunulan anlaşma hükümlerinin konferansta, savunulmasına
imkân olmadığını, Kuva-yı Milliye'nin dağıtılması için şanlı İngiliz
Hükûmeti nezdinde hemen teşebbüse geçilerek, Bâbıâli'ye,
milletvekili seçiminden önce ortak bir notanın verilmesini,
Adapazarı, Karacabey ve Şile'de Rumlara karşı girişecekleri
saldırılan esas alarak ve Kuva-yı Millî'yenin güvenliği bozduğunu
ileri sürerek, işin çabuklaştırılmasına çalışmamızı ve İngiliz
basınının Kuva-yı Milliye aleyhinde yayın yapmasının sağlanmasını
torpido ile özel olarak gönderilen "E.B.K. 19/2"'ye telsiz telgrafla
dün görüştüğümüz konular üzerinde talimat verilmesini rica ediyor.
Bu gece 23.00'te Âdil Bey sizi (K) da görecek ve Ferit Paşa'nın özel
bazı ricalarını daha bildirecektir. Bundan sonra da Zâtışâhâne ile
Mister "T.R." görüşebilecektir, Refik Bey'e artık güvenmeyiniz.
Sadık Bey de bizimle çalışabilecektir. Saygılarımı sunarım.
11.10.1919 Sait
Not :Karacabey ve Bozkır'dan henüz bir haber alamadık.
--------------------------------------------------------------------------------
İkinci Mektup
12 tarihiyle Ankara'daki "N.B.D. 285/3" tarafından gönderilen
mektupta, Sivas Hey'et-i Temsiliyesi'ndeki ve Em. Kur. Alb. Vasıf
Bey'in, d'Esperey ile temas etmek üzere gönderileceği ve birkaç güne
kadar yola çıkacağı bildiriliyor. Hikmet Bey paraları almış. Biraz
daha para istiyor. Önceki gün sizi ziyarete geldiğimde takip
edildiğimi söylememiştim. Dönüşümde biri sarı bıyıklı, diğeri kumral
ve köse iki şahsın sokak başında beni beklediklerini gördüm. Gece
olduğu için epeyce korktum. Yalnız biribirlerine yavaşça abu Sait
Molla imiş, artık gidelîm dediklerini işittim. Bu fazla temas benim
için hayırlı olmayacak. Fuat Paşa Türbesi yakınlarındaki
görüştüğümüz evi tutabilirseniz buluşabiliriz. Nâzım Paşa
cemiyetimizden haberdar olmuş. Bana çok gücendi. Müsaadenizle
"N.B.S. 495/1 " düzenine kendilerini kattım. Ev işi yoluna konuncaya
kadar teması bu zat yapacaktır. Karacabey'de "N.B.D. 289/3" 'e
gönderilen bin iki yüz lira alınmıştır. Yola çıkacaklardır. Ferit
Paşa, Bâbıâlî'ye verilecek notayı her dakika beklemektedir.
Zâtışâhâne bu durumdan pek üzgündür. Teselli ettirmeniz ve daima
kendisine ümit verici demeçler verdirmeniz çıkarlarımız gereğidir.
Bizim padişahların her şeye karşı zayıf olduklarını unutmayınız.
Seyit Abdülkadir Efendi, o konu üzerinde pek tuhaf sözler söyledi.
Sözde arkadaşları "vatanseverliğe sığmaz" diyorlarmış. Artık siz
gereğini yapınız, Polis Müdürü Nurettin Bey'in değiştirileceği
söyleniyor. Hepimizin koruyucusu olan bu zat hakkında gereken
kimselerin dikkatini çektiriniz.Saygılarımı sunarım.
Not :
Ali Kemal Bey o zatla görüşmüş. Konuşmayı idare edemediğinden
karşısındaki maksadını anlamış ve hattâ kendisine esaslı bir
hakaretle "biz sizin İngilizler hesabına çalıştığınızı anladık"
demiş.
--------------------------------------------------------------------------------
Üçüncü Mektup
Yapılan propagandaları göz doktoru Esat Paşa kolu ve özellikle
Çürüksulu Mahmut Paşa, resmî bilgilere dayanarak durmadan tekzip
ettiriyor ve halkın heyecanını yatıştırmaya çalışıyorlar. Bu
adamlara başvurulduğunda hiç cavap verilmemesini, dün
kararlaştırılan zâta, zâtışahâne vasıtasıyla emir vermenizi rica
eder saygılarımı sunarım.
19.10.1919 Sait
--------------------------------------------------------------------------------
Dördüncü Mektup
Aziz Üstâd.
Muhipler (İngiliz Muhipler Cemiyeti üyeleri) arasında Franmason
örgütü itirazlara sebep oluyor, İttihatçıların tuttuğu yoldan
gidilmesinden çekiniliyor. Bu programı, örgütün idaresine tam bir
imanla yetiştirilmiş gençlerin alınmasıyla uygulayabileceğiz. Benim
kıyafetimin engel olması yüzünden, eski dostunuz "K.B. V.4/35"
kararlaştırılmış alan esaslar çerçevesinde işe başlayacaktır. Ankara
ve Kayseri'den yine haber yok. Saygılarımı sunarım üstâdım.
l9.10.l919 S.
--------------------------------------------------------------------------------
Beşinci Mektup
Üstâd,
Kasideci-zâde Ziya Molla dün Adam Block'a haber göndermiş, eski
dostu olduğuna güvenerek benim başında bulunduğum Muhipler
Cemiyeti'nin gördüğü himayenin, İngilizlerin karakter yapısı ile
bağdaştırılamadığını ve bunun kamuoyunda kötü etkiler yaptığını, bu
bakımdan cemiyeti namuslu kimselerin temsil etmesi gerekeceğini
dolaylı olarak bildirmiş ve benim aleyhimde pek çirkin şeyler ilâve
etmiş. Bu zatın bana karşı şahsî düşmanlığı olduğunu hatırlatmak
isterim. Liya Molla'nın damadının kardeşi eskiden benim karımdı.
Kendini boşadığım için bana böyle bir düşmanlık yöneltildi. Durumun
Adam Block Hazretleri'ne bildirilmesini ve Ziya Molla'nın şimdi
İngiliz yanlısı olmayıp, Milli Mücadele'yi benimseyenlerin bir
propaganda aracı ve Mustafa Kemal Paşa ile aralarında ilişki
bulunduğunu ve beni suçlamakla kendi içyüzünü göstermekte olduğunu
yüksek dikkatlerinize sunmak isterim.
21.10.1919
Not :
Bir sakınca yoksa Adam Block Hazretleri' ne size olan hizmetimi
bildiriniz.
--------------------------------------------------------------------------------
Altıncı Mektup
Sayın üstâd,
Ankara'dan "N.B.D. 295/3" ten kurye ile gelen 20 Ekim 1919 tarihli
mektupta, "K.D.S. 93/l", talimatımız gereğince orada bırakılarak
kendisi Kayseri'ye hareket etmiştir. Talimatın onaylı bir suretini
de Galip Bey'e gönderdiğini bildiriyor. Önceki ödenek sarf edildiği
için yeniden ödenek istiyor. Gizli örgütün yayıldığını, başındaki
bozgunculardan yakasını kurtaran Muhiplerimizin, şimdilik köylerde
kalmak şartıyla, el altından işe başladıklarını müjdeliyor ve
zatıâlilerinin son plânlarının iyi sonuç vereceğini bildiriyor.
"M.K.B." düzgün Türkçesi sayesinde önemli roller çeviriyormuş. Hele
hocalığına diyecek yok diyor. Talimatın "XVV." plânı tamamen
hazırlanmış. Aramıza yeni yabancılar girmemiş ise, durum sezilmeden,
maksat fiilen elde edilmiş olacaktır. Yeni ödeneğin gönderilmesini
beklemek üzere kurye "4R" burada alıkonulmuştur.
23/24.10.1919
s.
Not :
Ahmet Rıza Bey'in İtalyan mandası ile ilgili demecini mektubun
sonuna ekledim. Kendisinin Fransa'ya geçmesi bizce tehlikeli olur.
Bunu engelleyiniz.
--------------------------------------------------------------------------------
Yedinci Mektup
Üstâdım,
Ali Kemal Bey dün o zatla görüşmüş. Basın konusunda biraz ağır olmak
gerektiğini söylemiş. Bir kere bir görüşe inandırılmış olan düşünce
ve kalem erbabını, o görüşe zıt bir gayeye yöneltmek, bizde
kolaylıkla mümkün olmaz. Bütün resmî memurlar, Millî Mücadele'yi
şimdilik iyi görüyor demiş. Ali Kemal Bey, talimatınıza harfi
harfine uyacak. Zeynel Abidin Partisi'yle de işbirliği yapmaya
çalışıyor.
Sözün kısası, işler bulandırılacak. Bugünlerde Fransız ve Amerikan
çevre lerinde benim adım çok geçiyormuş. Bunun hikmetini hâlâ
anlayamadım. Millî Mücadele taraftarlarının, bu hükûmetin siyasî
memurları üzerinde yaptıkları etkinin sonucu olarak, hayatımın
korunması size emanet edilmiştir. Ben kendi kendime bu ümitle
cesaret veriyorum.Hikmet ile bizzat görüştüm. Bu sefer kendisini
kaypakça gördüm. Bununla birlikte kesin olarak söz verdi. "Ben
merdim.Sözümden dönmem" dedi. Sivas olayını nasıl buldunuz? Biraz
düzensiz ancak yavaş yavaş düzelecek. Kadıköylü de işi üzerine
alıyor. Fakat o yere batası İttihatçı basın, bazan bizim işlere
engel oluyor. Bunların yazılarına dikkat etmek gerekir. Paşamız hâlâ
sinirli. "Ne vakit olacak?" diyor. Ev sorununun hâlâ çözülmemiş
bulunması, temas ve ilişkilerimizi güçleştiriyor. "N.B.S. 495/1"
Konya'ya önem verilmesini tavsiye ediyor. Size kendisinin ağızdan
anlattığı konu üzerinde dikkatini çekmemi rica ediyor. Ali Kemal
Bey'in son felâketi üzerine üzüntülerinizi bildirdiğinizi söyledim.
Bu zatı elde bulundurmak gerekir. Bu fırsatı kaçırmayalım. Bir
hediye sunmak için en uygun zamandır. 19 Ekim tarihli mektubumu
almadığınıza üzgünüm. Aracı olan şahsı biraz sıkıştırınız.
Tehlikeden sakınmak benim için pek önemlidir. Yeni bir parola
gönderiniz. Hikmet'e ve Kadıköylü'ye numaralarını vereceğim.
Saygılarımı sunarım üstâdım.
24.10.1919
s.
Not :
Birkaç defadır söylemek istediğim halde unutuyorum. Mustafa Kemal
Paşa' ya ve taraftarlarına biraz müsait görünmeli ki, kendisi tam
bir güvenle buraya gelebilsin.Bu işe çok önem veriniz. Kendi
gazetelerimizle taraftarlık edemeyiz.
--------------------------------------------------------------------------------
Sekizinci Mektup
Aziz üstâd,
Seçimleri geciktirmek ve geri bıraktırmak için gerek Mustafa Sabri
ve gerek Hamdi ve Vasfi Efendi'lerle talimatımız çerçevesinde uzun
uzadıya görüştüm. Rızalarını aldım. Seçim bölgelerinde propagandalar
başladı. Gereken şahısları elde edecekler. Bol para dağıtmak
suretiyle oyları dağılmaya uğratacaklardır. Zâtışâhânenin bu hususta
aydınlatılması çok gereklidir. Maksada sizin yüksek görüş ve
tedbirlerinizle ulaşacağımızı temin ederim, üstâd.
26.l0.l919
--------------------------------------------------------------------------------
Dokuzuncu Mektup
"9.R" kurye geldi. Keskin'deki teşkilat bitmiştir. Arkadaşlara
propaganda için talimat verdim. Başarılarımızın ilk meyvelerini
yakında toplayacağımızdan eminim üstâdım.
27/28.10.19l9
--------------------------------------------------------------------------------
Onuncu Mektup
Aziz üstad,
Sarayda, yeni kabine kurulması ile ilgili hazırlık ve plânların yer
aldığı haberi etrafa yayılmıştır. Bu işin hızlandırılması
kaçınılmazdır. Anadolu'daki örgütümüzün bazı plânları Kuva-ı
Milliye'ce anlaşılmış. Özellikle Ankara ve Kayseri de aleyhimizde
çalışmalar başlamıştır. Kürt Cemiyeti söz verdiği halde bir varlık
gösteremedi. Çetelerimizden bir kısmı yok ediliyor. Ne olursa olsun
tasarlanan kabine mutlaka iktidara getirilmelidir. Ali Rıza Paşa'
nın, plânlarımızı önleyici tedbirler alacağını da tahmin ediyorum
Bozkır'a gidecek adamlarımız tanınmış kimseler oldukları için
fazlasıyla korkuyorlar. Konya'da "K.B.81/l" e, sizin aracılığınızla,
olayın kızıştırılması için tebligat yapılarak propaganda
hey'etlerinin bu konuda faaliyete davet edilmesi gerek ve zaruretini
arz eder, saygılarımı sunarım.
29/30.10.1919
Not :
Benim bir mektubumdan Hikmet' e bahsedilmiş. Bu mektupta yazılanları
nereden öğrenmişler? Hikmet'le kendim görüştüm. Bunun doğru olduğunu
Hikmet'ten şaşkınlık içinde dinledim. Casus benim çevremde midir;
yoksa sizin çevrenizde mi?
--------------------------------------------------------------------------------
Onbirinci Mektup
Aziz üstadım,
Kürt Teali Cemiyeti'ndeki yakın dostlarımızla görüştüm. Yeni
geldiklerinden, birkaç gün sonra verilen talimat çerçevesinde
hazırlık yapacaklarını, yalnız Kürt aşiretlerinin bulunduğu Doğu
illerine gönderilecek arkadaşlar için büyük bir ödeneğe ihtiyaç
olduğunu söylediler. "D.B.R. 3/141" den gelen mektupta gösterdiler.
Urfa, Antep, Maraş ta Fransızlar aleyhine gereğinden fazla
kışkırtmalar yaptıkları ve kolordu komutanının takip ettiği yumuşak
politikaya rağmen, halkı kandırdıklan yazılıdır. Kabinenin
başkanlığına Zeki Paşa' nın getirilmemesi ile ilgili görüş doğru
değildir. Bu zat Kürtler üzerinde hâkimdir. Eski Ermeni meselesi
unutulmuştur. Sizin ileri sürdüğünüz görüş, herhalde bugün için
mevsimsizdir. Bunu, gereğinde başka türlü göstermek mümkündür.
Üstâtça yardımlarını her dakika beklemekteyiz. Karşıdaki olayı
diğerlerine de yaymaya çalışıyoruz, Bendeniz, saygılarımı sunarım.
4.11.1919
--------------------------------------------------------------------------------
Onikinci Mektup
Aziz üstâdım,
Ahmet Rıza' nın Tan (Le Temps) muhabirine verdiği demeç her halde
dikkatinizi çekmiştir. Emir Faysal' a Fransızlarla anlaşma
imzalamayı tavsiye etmesindeki anlamın taşıdığı siyasî incelik,
efendimizin gözünden kaçmamalıdır. Kuva-yı Milliye liderleri,
sonradan sonraya Fransa'ya dikkate değer şekilde bir yaklaşma
eğilimi gösterdikleri gibi, Irak'ta çıkardıkları karışıklık bir
yana, öte yandan Suriye'deki hâkimiyetinize de darbe vurmak
istiyorlar. Bu kuvvetin devamında gösterilecek ilgisizlik ve kusur,
İslâm dünyasının İngiltere aleyhindeki olağanüstü galeyanına yol
açacaktır. Üzerinde özenle durulmuş olan bu noktayı büyük bir değer
vererek görmek ve yüksek seviyedeki siyasî şahsiyetlerinize
göstermek zarurîdir. İleri sürdüğüm bu görüşle, ilmî değerinize
karşı bir saygısızlıkta bulunduğum yargısına varmayınız. Çünkü,
Türkiye üzerinde, sizden başka bir kuvvetin nüfuz ve egemenliğini
devam ettirmesi, siyasî gayemize aykırıdır. Fransa, İtalya ve
özellikle Amerika'nın, gerek devlet adamları ve gerek basınıyla bu
kuvvete karşı gösterdikleri çeşitli eğilimler, siyasi ve askeri
üstünlüğünüzle rekabete girişildiğinin açık bir delilidir. Ahmet
Rıza gibi Clemenceau (Klemauso)'nun, Pichon (Pişon)'un ve çeşitli
politikacıların eskiden beri süregelen yakın dostluklarını kazanmış
olan şahsiyetlerin Fransa'da önemli bir rol oynayacağından ve
kamuoyunu tam anlamıyla istedikleri yöne çekebileceklerinden emin
olunuz. Bu zatın İsviçre'ye geçeceğine dair bilgi alındığına göre,
oradan bir fırsatını bulup Fransa'ya geçmek emelinde olduğuna
inanabilirsiniz. Balıkesir yakınlarındaki kuvvetlerimiz bozularak
kaçmış ve "A.R." de gizlenmiştir. Yeni kuvvetler hazırlanıyor. Beş
bin liradan aşağı olmamak üzere ödenek istiyor. Karaman'dan
"D.B.S.40/5" ten gelen mektupta, şimdilik beklemek zorunda
olduklarını ve Kayseri'den "K.B.R.87/4" ten gelen mektupta da,
yakında harekete geçeceklerini bildiriyor. Ziya Efendide "H.K.",
"C.H." bölgesinde örgütlenme tamamlanmış olduğundan yalnız ödenekle
oraya hareket etmek mecburiyetinde olduğunu söylüyor. İsterseniz
durum hakkında bizzat geniş bilgi verecektir. Sıkı bir şekilde takip
edildiğimizi, plân ve hazırlıklarımızdan Sivas'ın düzenli olarak
haber aldığını arz edebilirim. Mehmet Ali' ye güvenmeyiniz. Ağzı
sıkı değildir. Her halde boşboğazlık ediyor. Dış plânlama ve
teşkilâtta bendenizden başkasını kullanmasanız daha isabetli hareket
edersiniz. Ali Kemal Bey' in listeye alınması zarurîdir. Bu kadar
sırrımızı taşıyan bu zatı gücendirirsek, plânlarımız olduğu gibi
düşmanların eline geçer. Bu zatı sıkça sıkça kollayınız. Saygılarımı
sunanm üstâdım.
5.11.6919 S.
Not :
Kemal yakalanmış, ona bağlı olması dolayısıyla "K.B.R. 15/1" in
örgütle ilişki derecesi ortaya çıkmış demektir. Bu zatı korumak
zarurîdir. |
